Cukrzyca u Psa: Kompleksowy Przewodnik

Cukrzyca to choroba, która dotyka nie tylko ludzi, ale także psy. Choć może wydawać się, że to problem rzadki, w rzeczywistości coraz więcej czworonogów zmaga się z tym schorzeniem. Nieleczona cukrzyca prowadzi do poważnych powikłań, dlatego kluczowe jest jej szybkie rozpoznanie i odpowiednia opieka. Jakie są objawy cukrzycy u psa? Jak wygląda diagnoza i leczenie? I co najważniejsze – czy można zapobiec tej chorobie? W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na te pytania oraz wskazówki, jak zapewnić swojemu pupilowi zdrowe i szczęśliwe życie mimo diagnozy.

Rodzaje Cukrzycy u Psów

Cukrzyca Typu I: Najczęstszy Typ

Choroba ta dotyczy głównie psów. Powstaje w wyniku uszkodzenia komórek beta wysp trzustkowych, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Uszkodzenie to może mieć podłoże immunologiczne (prawdopodobnie autoimmunologiczne) lub być wynikiem zapalenia trzustki.

Cukrzyca Typu II: Rzadszy Typ

Choroba ta częściej dotyka koty i prowadzi do rozwoju insulinooporności. Receptory na komórkach docelowych stają się mniej wrażliwe na insulinę, co powoduje, że organizm zwiększa produkcję i uwalnianie insuliny, aby utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Na początku komórki beta wysp trzustkowych mogą adaptować się, wydzielając coraz większe ilości insuliny. Jednak z czasem, przy stałym narażeniu na podwyższone stężenie glukozy, funkcjonowanie tych komórek pogarsza się, co prowadzi do ich “wypalenia”. Postępującej cukrzycy typu II towarzyszy również odkładanie się amyloidu w tkance trzustkowej.

Cukrzyca Wtórna

Spotykana głównie w chorobach endokrynologicznych, takich jak nadczynność kory nadnerczy czy niedoczynność tarczycy, a także w przypadku stosowania leków diabetogennych, np. glikokortykosteroidów lub progestagenów.

Objawy Cukrzycy u Psów

Istnieje wiele objawów, które mogą alarmować opiekunów psa. Nie wszystkie muszą wystąpić jednocześnie. Ważne jest, aby znać zwyczaje i ogólny stan zdrowia psa, aby szybko wychwycić pierwsze niepokojące sygnały. Jakie objawy może mieć pies chory na cukrzycę?

• Zwiększone pragnienie (polidypsja)
• Wielomocz (poliuria)
• Zwiększony lub nadmierny apetyt (polifagia) – brak poczucia sytości
• Utrata wagi (często psy otyłe chorują na cukrzycę, ale w zaawansowanej fazie choroby tracą masę ciała)
• Apatia
• Wymioty
• Omdlenia, utraty przytomności
• Nieprzyjemny, kwaśny zapach z pyska
• Odwodnienie
• Pogorszenie jakości sierści i skóry – suchość skóry, matowienie i łamliwość włosów
• Zaćma cukrzycowa
• Powiększenie wątroby (hepatomegalia)

Objawy zależą od zaawansowania cukrzycy, czasu jej trwania i procesów zachodzących w organizmie. Często pierwsze objawy są niewielkie i mogą być łatwo przeoczone przez opiekuna.

Diagnoza i Monitorowanie

Jak Rozpoznać Cukrzycę u Psa

Potwierdzenie diagnozy cukrzycy opiera się na badaniach laboratoryjnych krwi i moczu. W badaniu krwi należy oznaczyć stężenie glukozy na czczo, najczęściej po 24-godzinnej głodówce. Wykazanie trwałej hiperglikemii, czyli stężenia glukozy powyżej 8,4 mmol/l (lub > 150 mg/dl), wskazuje na cukrzycę. Dodatkowo, cukrzycy może towarzyszyć nadkrwistość i zwiększona liczba neutrofili. W badaniu biochemicznym krwi często obserwuje się podwyższone stężenie cholesterolu, triglicerydów, mocznika i kreatyniny oraz zwiększoną aktywność enzymów AST, ALT i ALP.

W badaniu moczu obecność glukozy musi być potwierdzona jednoczesnym wzrostem jej stężenia we krwi, ponieważ sama obecność glukozy w moczu nie wystarcza do postawienia diagnozy. Glukoza w moczu może występować także przy uszkodzeniach kanalików nerkowych, gdzie jej stężenie we krwi pozostaje prawidłowe. Innym ważnym parametrem jest ciężar właściwy moczu, który w cukrzycy zazwyczaj jest zwiększony (> 1,035-1,040), podczas gdy przy glikozurii związanej z chorobami nerek często pozostaje w normie. Kolejnym wskaźnikiem cukrzycy jest obecność ciał ketonowych w moczu (ketonuria).

Regularne Badania Krwi i Monitorowanie Glukozy

Glukometr i Testy Paskowe: Jak Używać

Po rozpoczęciu insulinoterapii należy odczekać 7-14 dni, aby ocenić efekty leczenia, ponieważ tyle czasu potrzebuje pies na dostosowanie się do nowej terapii. W tym czasie właściciele mogą monitorować stężenie glukozy i ciał ketonowych w moczu za pomocą testów paskowych Keto-Diastix. Paski można umieścić w dowolnym miejscu wilgotnym od moczu, takim jak trawa czy żwirek. Wystarczy, że pasek się zwilży, aby móc odczytać wyniki. Właściciel psa powinien skontaktować się z lekarzem weterynarii, jeśli więcej niż dwa odczyty glukozy będą ujemne, zwłaszcza gdy pies wykazuje objawy hipoglikemii, lub jeśli odczyty ciał ketonowych są dodatnie. Ujemne wyniki glukozy w moczu mogą wskazywać na hipoglikemię, ponieważ paski wykrywają glukozę w moczu tylko wtedy, gdy jej stężenie we krwi przekracza 180 mg/dl (próg nerkowy).

Wielu właścicieli psów potrafi obsługiwać glukometr, ponieważ cukrzyca często występuje u ludzi. Dla tych, którzy chcą mierzyć stężenie glukozy we krwi w domu, przydatny może być glukometr Alpha-Trak2, specjalnie skalibrowany dla psów i wymagający mniejszej ilości krwi. Jest on bardziej odpowiedni niż glukometry przeznaczone dla ludzi. Chociaż oznaczanie stężenia glukozy za pomocą analizatorów biochemicznych jest bardziej dokładne, pomiary glukometrem można łatwo wykonywać w domu, uzyskując szybkie wyniki. Umożliwia to śledzenie trendów glikemii. Próbkę krwi można pobrać, nakłuwając małżowinę uszną, dziąsło, opuszkę łapy lub okolicę łokcia.

Leczenie Cukrzycy u Psów

Insulina: Kluczowy Element Leczenia

Leczenie cukrzycy u psów polega na podawaniu insuliny, aby zrekompensować jej niedobór spowodowany brakiem funkcjonalnych komórek beta trzustki. Krótko działająca insulina, taka jak insulina neutralna, zaczyna działać bardzo szybko i równie szybko ulega degradacji. Może być podawana dożylnie, domięśniowo lub podskórnie. Stosuje się ją w leczeniu zwierząt z cukrzycą w stanie niestabilnym, na przykład odwodnionych, z kwasicą ketonową lub hiperosmolarnością. U stabilnych pacjentów lekarz może rozpocząć leczenie insuliną średnio- lub długodziałającą. Zwykle są one przeznaczone do podawania podskórnego, dlatego nie są odpowiednie dla odwodnionych zwierząt.

Dieta Bogata w Błonnik

Optymalna dieta dla psów z cukrzycą powinna zawierać dużą ilość nierozpuszczalnego błonnika. Taki rodzaj diety ogranicza wchłanianie glukozy z jelit i zmniejsza nasilenie hiperglikemii po posiłkach. Aby zapewnić najlepszą kontrolę glikemii, zaleca się, aby właściciele podawali psu pożywienie i insulinę dwa razy dziennie. Po rozpoczęciu wchłaniania insuliny po zastrzyku, powinna ona umożliwić właściwe wykorzystanie lub zmagazynowanie glukozy z pożywienia. Dieta bogata w błonnik u psów sprzyja również utracie masy ciała, co może korzystnie wpłynąć na leczenie cukrzycy. Wybór diety dla psa z cukrzycą ma mniejsze znaczenie niż dla kota cierpiącego na tę samą chorobę. U psów regularne przyjmowanie posiłków jest istotniejsze niż ścisłe ograniczenie konkretnego rodzaju pożywienia.

Aktywność Fizyczna i jej Znaczenie

Ruch jest korzystny dla psa z cukrzycą, ponieważ pomaga obniżyć zapotrzebowanie na insulinę i umożliwia lepszą regulację glikemii. Codzienne spacery i zabawy z chorym psem mogą być skutecznym dodatkiem do leczenia, pomagając kontrolować stężenie glukozy przy stosowaniu mniejszych dawek insuliny.

Powikłania Cukrzycy u Psów

Zaćma i Problemy ze Wzrokiem

Zaćma jest jednym z najczęstszych powikłań cukrzycy u psów. Jej patogeneza jest związana z zaburzeniami osmotycznymi w soczewce. W warunkach hiperglikemii glukoza w soczewce jest metabolizowana nie do kwasu mlekowego, ale do sorbitolu i fruktozy, które nie mogą przechodzić przez ścianę komórkową. Zwiększone stężenie tych substancji powoduje osmotyczne przechodzenie wody do komórek, ich obrzęk i powstawanie zaćmy. Zmiany w soczewce są nieodwracalne.

Niewydolność Nerek i Stłuszczenie Wątroby

Nefropatia cukrzycowa jest najczęściej diagnozowana, gdy zmiany morfologiczne i czynnościowe są już bardzo zaawansowane. Głównym objawem choroby jest białkomocz, który początkowo występuje jako mikroalbuminuria, a ostatecznie przechodzi w makroalbuminurię. Rozwój tego powikłania jest głównie determinowany przez hiperglikemię. Niemniej jednak, nefropatia nie występuje u wszystkich zwierząt chorych na cukrzycę, co sugeruje, że oprócz hiperglikemii muszą istnieć dodatkowe czynniki predysponujące do jej rozwoju. Nefropatia cukrzycowa jest obecnie najczęstszą przyczyną schyłkowej niewydolności nerek.

Niedobór insuliny powoduje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej oraz zmniejsza uwalnianie trójglicerydów z wątroby, co prowadzi do stłuszczenia wątroby. Można częściowo zapobiegać rozwojowi stłuszczenia, stosując dietę bogatą w wysokowartościowe białko i ograniczając podaż wysokoenergetycznych pokarmów. Badania na zwierzętach wykazały, że obniżona synteza tłuszczu w adipocytach, połączona ze wzmożoną syntezą lipidów w wątrobie, może chronić przed cukrzycą, mimo że sprzyja stłuszczeniu wątroby. Upośledzenie syntezy lipidów w wątrobie wiąże się natomiast ze zwiększoną glukoneogenezą i większą podatnością na cukrzycę.

Kwasica Ketonowa: Poważne Powikłanie

Cukrzycowa ketoza i kwasica są stanami zagrażającymi życiu zwierzęcia. Objawiają się one postępującą apatią, brakiem apetytu, wymiotami, oznakami odwodnienia (lepkie błony śluzowe, zapadnięte gałki oczne) oraz specyficznym zapachem acetonu lub owoców z jamy ustnej. Kwasica metaboliczna powoduje przyspieszenie oddechów, co może prowadzić do oddechu typu Kussmaula – powolnych, głębokich wdechów i wydechów. W takiej sytuacji właściciel powinien natychmiast udać się z psem do lekarza weterynarii w celu stabilizacji stanu klinicznego.

Niezbędne jest założenie wenflonu i zastosowanie płynoterapii. Zazwyczaj konieczne jest uzupełnienie niedoborów potasu, ponieważ rozpoczęcie leczenia hiperglikemii, podanie insuliny i wyrównanie kwasicy prowadzi do przemieszczania potasu do przestrzeni wewnątrzkomórkowej. W tabeli I przedstawiono sposoby uzupełnienia niedoborów potasu. Zaleca się również dożylne podanie insuliny krystalicznej, którą kontynuuje się do momentu zlikwidowania ketonemii i przywrócenia apetytu u psa. Jeśli u pacjenta stwierdza się podwyższoną temperaturę ciała, należy włączyć antybiotyki. Badanie gazometryczne krwi powinno być wykonywane co sześć godzin, a produkcję moczu należy kontrolować co dwie godziny. Stężenie glukozy trzeba monitorować początkowo co 1-2 godziny.

Czynniki Ryzyka i Profilaktyka

Rasy Psów Narażone na Cukrzycę

Cukrzyca jest najczęściej diagnozowana u zwierząt starszych lub w średnim wieku. U psów częściej chorują samice. Najbardziej narażone na cukrzycę są samojedy, sznaucery miniaturowe, pudle miniaturowe i niektóre teriery. Rzadziej chorują owczarki niemieckie, golden retrievery i boksery.

Nadwaga i Zapalenie Trzustki

Największymi czynnikami ryzyka są otyłość i przewlekłe zapalenie trzustki. U osobników otyłych, wraz z wydzielaniem insuliny, wydzielana jest amylina, co prowadzi do odkładania amyloidu w komórkach beta wysp trzustkowych i ich zaniku. Drugim mechanizmem jest aktywacja mediatorów zapalenia przez komórki tłuszczowe. Wysokie stężenie krążących cytokin prozapalnych u osobników otyłych wpływa na rozwój insulinooporności. Adipokiny, czyli hormony tkanki tłuszczowej, również odgrywają rolę w tym procesie. Dwie z nich – leptyna i adiponektyna – mogą wiązać otyłość ze stanem zapalnym. Leptyna jest dodatnio, a adiponektyna ujemnie skorelowana z insulinoopornością.

Piśmiennictwo

1. Macintire D.K., Drobatz K.J., Haskins S.C., Saxon W.D.: Podręcznik stanów nagłych oraz intensywnej opieki medycznej u małych zwierząt, Wydawnictwo Galaktyka, Łódź, 2012, s. 358-361.
2. Behrend E, Holford A, Lathan P, et al. 2018 AAHA diabetes management guidelines for dogs and cats. JAAHA 2018;54(1):1-21.
3. Morrish N.J., Stevens L.K., Fuller J.H. i wsp.: Incidence of macrovascular disease in diabetes mellitus: the London cohort of the WHO Multinational Study of Vascular Disease in Diabetics. Diabetologia 1991, 34, s. 584-589.
4. Mikołajczyk I., Rosołowski M., Łukaszyk A.: Choroba stłuszczeniowa wątroby, Przegląd Gastroenterologiczny 2008, 3 (6), s. 276-282.
5. Nosarzewski J.: Nefropatia cukrzycowa. Nefrologia i Urologia 2006, 2, 209-216.
6. Parving H.H., Persson F., Lewis J.B. i wsp.: Aliskiren combined with losartan in type 2 diabetes and nephropathy. N Engl J Med 2008, 358, s. 2433-44.
7. Szelachowska M., Zonenberg A., Kinalska I.: Cukrzyca – choroba naczyń, Medycyna po Dyplomie 2006, supl. 12/06, s. 49-51.
8. Catchpole B., Ristic J.M., Fleeman L.M., Davison L.J.: Canine diabetes mellitus: can old dogs teach us new tricks? Diabetologia 48, 1948-56, 2005
9. Fall T., Hamlin H.H., Hedhammar A., Kämpe O., Egenvall A.: Diabetes mellitus in a population of 180,000 insured dogs: incidence, survival, and breed distribution. J. Vet. Intern. Med. 21, 1209-16, 2007.
10. Niemand H.G.: Praktyka kliniczna: Psy. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź, 2011, s. 842-846.