Spis treści
Historia i twórcy nosework
Początki nosework: Ron Gaunt, Amy Herot i Jill Marie O’Brien
Historia noseworku jest naprawdę intrygująca. W 2009 roku troje amerykańskich trenerów psów policyjnych – Ron Gaunt, Amy Herot i Jill Marie O’Brien – postanowiło wprowadzić uproszczone ćwiczenia detekcji zapachowej do pracy z psami ze schronisk. Zauważyli, że te aktywności przynoszą świetne rezultaty, więc stworzyli program treningowy, który pozwalał każdemu psu rozwijać umiejętności węchowe. Program ten stał się fundamentem nowej dyscypliny sportowej, skoncentrowanej na zdrowej aktywności i bezpiecznej zabawie, a nie na rywalizacji. Wkrótce nosework zyskał popularność również w Europie.
Zasady i techniki nosework
Próbki zapachowe i ich rola
Podczas treningów nosework nasz pies szuka trzech konkretnych zapachów: cynamonu, goździków i pomarańczy. Próbki zapachowe można przygotować na dwa sposoby. Pierwszy z nich to użycie olejków eterycznych – kilka kropli olejku nanosi się na bawełniany wacik, który umieszczamy w szczelnym pojemniku razem z nośnikiem zapachu, np. patyczkiem higienicznym. Po czasie nośnik przechodzi zapachem i jest gotowy do użycia. Ta metoda ma jednak pewne wady – wymaga czasu na przygotowanie, próbki są mniej trwałe, a olejki mogą zawierać składniki, które pies również wyczuwa. Drugi sposób to naturalne próbki, takie jak kawałek kory cynamonu, goździk czy suszona skórka pomarańczy. Są one trwałe, od razu gotowe do użycia i łatwo dostępne – w razie potrzeby można je kupić w sklepie, nawet podczas podróży, i przeprowadzić trening od ręki.
Stożek zapachowy: jak psy lokalizują zapachy
Cząsteczki zapachu rozprzestrzeniają się w powietrzu, tworząc tzw. stożek zapachowy, który przypomina dym z gasnącej świeczki lub chmurę. To właśnie tę chmurę zapachową analizuje pies podczas noseworku.
Każda substancja ma gradient stężenia zapachu – najintensywniejszy przy źródle i coraz słabszy w miarę oddalania się. Pies, pracując na stożku zapachowym, wyczuwa go i swoim zachowaniem pokazuje, kiedy trafi na zapach. Następnie podąża za nim, aż dotrze do jego źródła. W tej roli pies jest niezrównanym ekspertem.
Rolą przewodnika jest obserwowanie mowy ciała psa oraz zrozumienie, jak czynniki wpływają na rozchodzenie się zapachu i kształtowanie stożka zapachowego.
Organizacje nosework w Polsce
Stowarzyszenie Nosework Polska i Polska Liga Nosework
W Polsce funkcjonują dwie organizacje zajmujące się noseworkiem: Nosework Polska oraz Polska Liga Nosework. Nosework Polska, które jako pierwsze wprowadziło detekcję zapachów do polskiej kynologii, korzysta z próbek olejków eterycznych. Polska Liga Nosework natomiast bazuje na naturalnych zapachach.
Trening nosework: jak zacząć
Wykorzystanie próbek zapachowych w treningu
Naturalna próbka zapachowa
Główną zaletą naturalnych próbek zapachowych jest ich łatwa dostępność. Nie musimy zamawiać olejków (lub hydrolatów) przez Internet ani ich specjalnie przygotowywać, jak w przypadku olejków. Wystarczy kupić potrzebny produkt w sklepie spożywczym, rozpakować i od razu możemy rozpocząć trening. Jedynie przygotowanie próbki o zapachu pomarańczy wymaga więcej pracy – trzeba obrać owoc, a skórkę dokładnie wysuszyć (najlepiej na słońcu lub kaloryferze). Naturalne zapachy można także przenieść na inne nośniki poprzez proces „parowania”.
W odróżnieniu od olejków, naturalne próbki nie mają wspólnej bazy zapachowej, co eliminuje ryzyko, że pies pomyli ją z właściwym zapachem, którego ma szukać.
Olejki
Korzystając z olejków eterycznych, musimy zamówić je z wyprzedzeniem, najlepiej od producenta, którego olejków używa się na zawodach. Próbki zapachowe tworzy się wyłącznie przez „parowanie” zapachu na nośniku. Zdarza się, że pies uwarunkuje się na wspólną bazę zapachową olejków (znam kilka takich przypadków). Pojawiły się również doniesienia, że olejki mogą potencjalnie uszkodzić opuszkę węchową psa, jednak brak precyzyjnych danych na temat tego, jakie stężenie byłoby szkodliwe i jak długo pies musiałby pracować na olejkach, by doszło do trwałego uszkodzenia węchu.
Hydrolaty
Hydrolaty charakteryzują się dużo niższym stężeniem niż olejki, co sprawia, że są bezpieczniejsze w użyciu. Aby przygotować próbkę, wystarczy nanieść na nośnik kilka kropel hydrolatu. Tak jak olejki, hydrolaty nie są łatwo dostępne w zwykłych sklepach i również trzeba je zamawiać specjalnie.
Zawody i egzaminy nosework
Kategorie i klasy zawodów nosework
Podczas zawodów Polskiej Ligi Nosework mamy podział na klasy i kategorie. Klasy określają poziom trudności przeszukiwań. Najniższą klasą jest klasa 0, tzw. zerówka, która wprowadza psy i przewodników do sportu. Jest to najłatwiejszy poziom, idealny dla początkujących zawodników, gdzie pies tropi tylko zapach cynamonu. Klasa 0 jest opcjonalna – można od razu zacząć od klasy 1, a następnie awansować do klas 2 i 3. W klasie 1 pies szuka już dwóch zapachów: cynamonu i pomarańczy, a w klasie 2 dołącza trzeci zapach – goździk. Z każdym wyższym poziomem rośnie trudność – pojawiają się bardziej skomplikowane wyzwania, jak próbki niedostępne, wielokrotne, umieszczone na wysokości czy zapachy zwodnicze. Dodatkowo istnieje klasa senior, przeznaczona dla psów powyżej 8. roku życia, które z powodu wieku lub ograniczeń fizycznych nie mogą startować w innych klasach.
Drugim podziałem w Polskiej Lidze Nosework są kategorie, które dzielą przeszukania na cztery typy. Pierwsza kategoria to przedmioty – pies przeszukuje różnorodne obiekty ustawione na ringu, takie jak metalowe puszki, plastikowe pudełka, kartony, doniczki, walizki, plecaki czy zabawki. Druga kategoria obejmuje pomieszczenia – w zależności od klasy, pies przeszukuje całe pomieszczenie, jego część lub nawet kilka pomieszczeń, w których ukryte są próbki zapachowe. Trzecia kategoria to teren – na otwartej przestrzeni wyznaczony jest obszar, gdzie pies musi odnaleźć próbkę. Czwartą i ostatnią kategorią są pojazdy – od hulajnóg, przez samochody, aż po traktory. Próbka zawsze ukryta jest na zewnątrz pojazdu, nigdy w środku czy pod karoserią, aby przeszukanie było bezpieczne dla psa.
Zawodnik w każdej kategorii może awansować do wyższej klasy niezależnie. Nie trzeba startować we wszystkich kategoriach – na przykład można rywalizować w Klasie 1 w kategorii przedmiotów oraz w Klasie 3 w kategorii pomieszczeń, a w pozostałych kategoriach nie brać udziału.
Korzyści z nosework dla psów
Rozwój umiejętności węchowych i umysłowych
Kiedy uświadomimy sobie, jak niezwykłym narzędziem jest psi nos, łatwo zrozumieć, że węszenie to świetny sposób na aktywność dla naszego psa. Wystarczy obserwować, jak pies podczas spaceru nieustannie trzyma nos przy ziemi, by zauważyć, że to jedna z jego ulubionych czynności. Praca węchowa to nie tylko doskonała forma rozrywki, ale też świetna stymulacja umysłowa, co potwierdzi każdy, kto próbował zabaw węchowych lub brainworku. W noseworku pies tropi próbkę zapachową i jest nagradzany za jej znalezienie, natomiast w zabawach węchowych szuka ukrytych smakołyków.
Nosework daje jednak znacznie więcej korzyści niż tylko zajęcie dla psa. Przede wszystkim buduje pewność siebie, uczy koncentracji i wyciszenia. Praca węchowa rozwija samodzielność psa, a przewodnik doskonali umiejętność komunikacji z nim. Regularne treningi pozwalają szybko nauczyć się rozpoznawania mowy ciała psa i wychwytywania subtelnych zmian, które świadczą o natrafieniu na stożek zapachowy. Nosework stymuluje także rozwój mózgu psa i opóźnia procesy starzenia. Co więcej, jest doskonałym wsparciem w terapii psów z problemami, takimi jak nadpobudliwość czy lękliwość. Pies, skupiając się na węszeniu, często ignoruje bodźce z otoczenia, które normalnie by go rozpraszały, co pomaga mu radzić sobie w trudnych sytuacjach.
Nosework jako aktywność dla każdego psa
Dlaczego nosework jest idealny dla wszystkich psów
Nosework to wspaniała forma aktywności, którą można uprawiać zarówno w domu, jak i podczas spacerów. Jego największą zaletą jest brak potrzeby specjalistycznego sprzętu – do treningu wystarczy to, co mamy pod ręką. Nosework korzystnie wpływa na psa, wzmacniając jego pewność siebie i stymulując umysł. Świetnie nadaje się do wspólnego spędzania czasu, ale także jako pomoc w terapii psów lękliwych lub nadpobudliwych. To prosty i dostępny sport, idealny zarówno dla młodych, energicznych psów, jak i starszych czy niepełnosprawnych.
