Psy sportowe są narażone na różne kontuzje wynikające z intensywnych treningów i zawodów. Szczególnie częsta jest kontuzja łapy u psa, która może wynikać zarówno z nagłego urazu, jak i przeciążenia.
Z roku na rok rośnie zainteresowanie psimi sportami, a co za tym idzie, coraz bardziej rozwija się sportowa medycyna weterynaryjna oraz rehabilitacja psich sportowców. Pomimo tego, że wzrasta świadomość przewodników psów i coraz częściej mówi się o doborze rasy do planowanej aktywności, przygotowaniu motorycznym, postępowaniu około treningowym oraz odnowie biologicznej, to jednak wciąż brak właściwego podejścia do zapobiegania kontuzjom oraz przekazywania wiedzy na ten temat.
Psy sportowe i ryzyko kontuzji
Niestety nieodpowiednio uprawiany sport o nadmiernej intensywności, czy częstotliwości może doprowadzić do powstawania licznych kontuzji, czyli uszkodzeń tkanek lub narządów na skutek doznania urazu mechanicznego (Nalazek i Ostrowska, 2017). Uszkodzenia ciała w sporcie, na ogół są związane z nadmiernym obciążeniem. Ich leczenie oraz rehabilitacja stanowią duże wyzwanie zarówno dla lekarza sportowego, jak i fizjoterapeuty (Boguszewski i wsp., 2011).
Jak podkreśla Adamczyk i wsp., (2012) szczególnie narażeni na kontuzje są przedstawiciele tych dyscyplin, których celem jest maksymalizacja zdolności wysiłkowych. Zdaniem Bockstahler i wsp., (2022) będzie to flyball oraz agility, a więc psie sporty o najwyższej intensywności, w których od zawodników wymaga się szerokiego wachlarza umiejętności. Począwszy od skoków, obrotów, po przez gibkość, elastyczność, skończywszy na szybkości (Fot. 1). To samo może dotyczyć również psów trenujących amatorsko oraz psów opiekunów nie posiadających odpowiedniej wiedzy w tym zakresie.
Przyczyny urazów w psim sporcie
Wśród najczęstszych przyczyn urazów w sporcie wymienia się:
- brak odpowiedniej rozgrzewki oraz regeneracji po wysiłku,
- nieodpowiedni trening (zbyt częste jednostki treningowe, za duża intensywność),
- brak przygotowania motorycznego (zbyt wczesne rozpoczęcie sportu),
- przeciążenia podczas wykonywanych ćwiczeń,
- nieodpowiednie podłoże oraz zastosowany sprzęt,
- zbyt szybki powrót do aktywności po urazie lub przeciążeniu (Nalazek i Ostrowska, 2017; Gumińska, 2021).
A zatem, jak podkreślają Nalazek i Ostrowska, (2017) do obrażeń dochodzi najczęściej na skutek podejmowania ćwiczeń i treningu bez należytego przygotowania, wykonywania ćwiczeń z nadmierną gorliwością i pragnieniem uzyskania wyniku za wszelką cenę, często po chorobie lub nie całkiem wyleczonej kontuzji. Nie bez znaczenia też są predyspozycje, czy też anomalnie w układzie ruchu, które powinny eliminować ze sportu. Znając dyscyplinę oraz pracę jaką wykonują psy podczas niej można przewidzieć najczęstsze urazy. Psie sporty nadkładają bowiem na psa ogromny wysiłek fizyczny. Urazy/kontuzje mogą być skutkiem nagłego urazu mechanicznego (złamania, zerwania pazura, stłuczenia, rany) (Marcellin-Little i wsp., 2005).
Najczęściej jednak są skutkiem mikrouszkodzeń struktur miękkich, do których dochodzi w wyniku długotrwałego wykonywania określonych czynności, przy jednoczesnym braku odpowiedniej regeneracji. Szacuje się, że u ludzi zespoły przeciążeniowe stanowią ponad 30% wszystkich urazów sportowych. Z badań przeprowadzonych przez Blauth (2021) wynika, że w przypadku psów pracujących (dogoterapia, ratownictwo) blisko 30% stanowiły właśnie zespoły przeciążeniowe. Podobnego zdania jest Zink (2018), podkreślając, że bardzo częstym urazem występującym u psów sportowych są zespoły przeciążeniowe i w dużej mierze dotyczą ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia oraz mięśni wchodzących w skład stożka rotatorów.
Co więcej do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia urazu zalicza się: wiek, nieodpowiednie żywienie, złą technika wykonywanych ćwiczeń, słabe przygotowanie do treningu oraz wrodzone wady narządu ruchu (dysplazja stawu łokciowego, biodrowego, OCD) (Marcellin-Little i wsp., 2005). Nie bez znaczenia jest również zbyt intensywne trenowanie, brak regeneracji, a w tym odnowy biologicznej. Psy sportowe mogą doświadczać różnych urazów ortopedycznych dotyczących kości, stawów, więzadeł, mięśni, czy ścięgien (Marcellin-Little i wsp., 2005). Do popularnych sportów zalicza się agility, flyball, frisbee, wyścigi, posłuszeństwo, czy też konkursy tropienia i ratownictwa.
Agility jest sportem, który na przestrzeni ostatnich lat bardzo się rozwinął. Wzrósł poziom rywalizacji, konkurencje stały się trudniejsze, a podejścia do pewnych przeszkód stały się bardziej ekstremalne (Markley i wsp., 2021). Wszystko to znacznie zwiększyło wymagania fizyczne, a co za tym idzie zwiększało ryzyko kontuzji. Z badań przeprowadzonych przez Levy i wsp., (2009) wynika, że najczęściej dochodzi do urazów w okolicy staw ramiennego, kręgosłupa, czy też śródstopia. Ci sami Autorzy wykazują, że najwięcej urazów zdarza się na palisadzie, kładce oraz stacjonacie. Markley i wsp., (2021) w najnowszych badaniach wykazali urazy okolicy stawu ramiennego (tendinopatie m. dwugłowego ramienia oraz m. nadgrzebieniowego, niestabilność stawu ramiennego), mięśnia biodrowo-lędźwiowego (przeciążenie, awulsyjne oderwanie), paliczków, kręgosłupa (choroba krążka międzykręgowego, przeciążenie), stawu kolanowego (zerwanie więzadła krzyżowego przedniego, zwichnięcie rzepki, OA).
Potwierdza to również Bockstahler i wsp., (2022) w swojej pracy zbiorowej wymieniając m.in. tendinopatie m. nadgrzebieniowego, m. dwugłowego, m. brzuchatego łydki, urazy m. biodrowo-lędźwiowego, czy też zerwanie więzadła krzyżowego tylnego. Zdaniem Sellon i Marcellin-Little (2022) samice ras większych startując zarówno w dyscyplinie agility, jak i flyball są bardziej narażone na urazy/zerwania więzadła krzyżowego doczaszkowego. Równie wymagającym sportem jest flyball, w przypadku którego zdaniem Pinto i wsp., (2021) typowe urazy dotyczą opuszek, paliczków, pleców, stawu ramiennego, mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Co więcej autorzy wykazywali korelację pomiędzy wzrostem a masą ciała. Jak podaje Montalbano i wsp., (2019) w 30,8% urazy dotyczą kończyn piersiowych oraz w 25,6% kończyn miednicznych, z czego przeważającą cześć 19,2 % stanowią urazy opuszek oraz paznokci. Co więcej Autorzy zaobserwowali, że najwięcej urazów pojawia się u psów młodych, a następnie po 6 roku życia. Z kolei Bockstahler i wsp., (2022) podaje tendinopatie m. nadgrzebieniowego, dwugłowego ramienia, urazy oraz przeciążenia stawów nadgarstkowych, w głównej mierze wynikających z powtarzających się mikrourazów. Co więcej Autorzy podkreślają, że może to prowadzić do choroby zwyrodnieniowej stawów oraz zwłóknień w obrębie więzadeł, co w konsekwencji ogranicza prawidłowy zakres ruchu.
Ponadto powtarzające się, dynamiczne skręcanie na boksie, zawsze w tę samą stronę powoduje obciążenie jednej ze stron, w tym szczególnie kręgosłupa. Również w Obedience obecność psa po lewej stronie przewodnika oraz utrzymywanie z nim kontaktu wzrokowego wymusza w psie nienaturalną pozycję ciała, co powoduje nadmierne napięcie mięśni posturalnych, asymetrię w umięśnieniu oraz blokady mięśniowo powięziowe w segmentach kręgosłupa (Bockstahler i wsp., 2022).
Bardzo często również dochodzi do tendinopatii w obrębie m. brzuchatego łydki. W przypadku frisbee, jak podaje (Bockstahler i wsp., 2022) często dochodzi do ostrych urazów tj. naderwania i zerwania więzadeł, stłuczenia mięśni, przygryzania języka, m. biodrowo-lędźwiowego oraz kręgosłupa. IGP jest wszechstronnym sportem, urazy kręgosłupa i szczeki. W przypadku wyścigów chartów najczęściej dochodzi do urazów więzadeł palców, złamań kości śródręcza, śródstopia oraz nadgarstka, awulsyjnego zerwania głowy długiej m. trójgłowego ramienia oraz m. dwugłowego ramienia, czy też zerwania m. smukłego.
Jak zapobiegać kontuzjom u psów sportowych?
Odpowiednie ćwiczenia i rozgrzewka to klucz do minimalizacji ryzyka urazów. Psy sportowe potrzebują więcej niż tylko biegania po parku. Zalecamy treningi funkcjonalne i wprowadzenie suplementów dla psów, które mogą wspomagać ich rozwój mięśni i stawów.
Co zrobić, gdy już przydarzy się kontuzja?
Niezbędna jest odpowiednia diagnostyka oraz leczenie. Zwiększa to w znacznym stopniu powrót do pełnej aktywności, czyli do uprawiania sportu. Warto jest również skorzystać z doświadczenia zoofizjoterapeuty, który stosując odpowiednie techniki usprawni proces gojenia i pomoże wrócić bezpiecznie do sportu. Współczesna rehabilitacja weterynaryjna oferuje szereg zabiegów tj. laseroterapia, światłoterapia, magnetoterapia, ultradźwięki, fala uderzeniowa, elektrostymulacja, Terapia TECAR (fot. 2), hydroterapia, kinezyterapia, a także masaż i terapię manualną (fot. 3).
Kompleksowa rehabilitacja polega na odpowiednim łączeniu ze sobą wszystkich wymienionych metod, uwzględniając nie tylko przeciwwskazania do zabiegów, ale także i komfort oraz możliwość akceptacji danego zabiegu przez pacjenta (Wnuk i Blauth, 2021). Czas powrotu do pełnej aktywności może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. W większości przypadków pacjent może wrócić do uprawianego wcześniej sportu i do tego się dąży podczas rehabilitacji.
Nauki ścisłe i przyrodnicze – przegląd wybranych zagadnień
Profilaktyka
Profilaktyka urazów powinna stanowić odpowiedni element przygotowania psiego sportowca. Ryzyko wystąpienia kontuzji można w znacznym stopniu obniżyć po przez stosowanie odpowiednich planów treningowych, zawierających rozgrzewkę dostosowaną do wykonywanej aktywności, żywienie i suplementację, czy też odnowę biologiczną (Bocheńska i wsp., 2011; Gumińska P., 2022).
Zdaniem Niewolna i Zwierko (2016) systematyczne stosowanie ćwiczeń stabilizacyjnych zmniejsza ryzyko występowania urazów oraz kontuzji. Co więcej włączenie treningu funkcjonalnego oraz stabilizacyjnego w plan treningowy powoduje wzmocnienie mięśni i zapobiega bólom.
Podsumowanie
Uprawianie sportu niesie za sobą szereg korzystnych i niekorzystnych następstw. W ciągu ostatniego wieku psie sporty bez wątpienia znacznie się rozwinęły. Polepszeniu uległa infrastruktura, sprzęt, szkolenia w poszczególnych dyscyplinach. Ukierunkowana została hodowla. Zmieniają się tendencję treningowe, coraz więcej mówi się o znaczeniu rozgrzewki, czy też o odnowie biologicznej.
Również diagnostyka oraz leczenie weterynaryjne jest coraz bardziej dostępne i w dużej mierze nie odbiega od medycyny ludzkiej. I choć rehabilitacja weterynaryjna wiele oferuje począwszy od zabiegów fizykalnych, po terapie manualne aż do odpowiedniego przygotowania motorycznego to jednak nie ma „złotego środka” na uniknięcie kontuzji.
Pismiennictwo:
1. Adamczyk, J., Gurgun, K., Pepłowski, M.: 2012. Charakterystyka rodzaju i częstotliwości występowania urazów w wyczynowym treningu w sportach siłowych. Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, 8: 113 – 116.
2. Blauth O.: 2021. Pies pracujący okiem zoofizjoterapeuty: rola rehabilitacji oraz profilaktyka urazów. Praca inżynierska. SGGW Warszawa.
3. Bocheńska A., Misztal K., Kaniewska A.: 2011: Zapobieganie urazom w treningu sportowym – prawidłowa rozgrzewka i zakończenie treningu. Magazyn weterynaryjny, 20, 8, 869-87. 12.
4. Bockstahler B., Wittek K., Levine D., Maierl J., Millis D.: 2022. Fizjoterapia małych zwierząt i medycyna psów sportowych. Wydawnictwo Galaktyka
5. Boguszewski, D., Matuszewski, T., Poświata, P., Oko, B., Śledź, J., Adamczyk, J. G.: 2011. Charakterystyka uszkodzeń ciała występujących u mężczyzn uprawiających sporty siłowe. Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, 7: 158 – 161.
6. Gumińska P., 2021: materiał szkoleniowy z kursu: Instruktor Fitnessu dla Psów, Warszawa.
7. Levy, I., Hall, C., Trentacosta, N., Percival, M.: 2009. A preliminary retrospective survey of injuries occurring in dogs participating in canine agility. Veterinary and Comparative Orthopaedics and Traumatology, 22(04): 321 – 324.
8. Marcellin-Little D., Levine D., Taylor R. 2005. Rehabilitation and Conditioning of Sporting Dogs. Vet Clin Small Anim., 35: 1427 – 1439.
9. Markley, A. P., Shoben, A. B., & Kieves, N. R. 2021. Internet-based survey of the frequency and types of orthopedic conditions and injuries experienced by dogs competing in agility. Journal of the American Veterinary Medical Association, 259(9): 1001 – 1008.
10. Montalbano C, Gamble LJ, Walden K, Rouse J, Mann S, Sack D, Wakshlag LG, Shmalberg JW, Wakshlag JJ. 2019. Internet Survey of Participant Demographics and Risk Factors for Injury in Flyball Dogs. Front Vet Sci.
11. Nalazek A., Ostrowska M., 2017. Wybrane problemy kontuzji i urazów w sporcie selected problems of sports injuries and contusions.” stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w xxi wieku, 112.
12. Niewolna N., Zwierko T., 2016. Program profilaktyki urazów w sporcie wysokokwalifikowanym HANDEL WEWNĘTRZNY, 365: 300 – 308.
13. Pinto K. R., Chicoine A. L., Romano L., S, Otto S. J. G., 2021. An internet survey of risk factors for injury North American dogs competing in flyball. Can Vet J., 62: 253 – 260.
14. Sellon, D. C., & Marcellin-Little, D. J., 2022 . Risk factors for cranial cruciate ligament rupture in dogs participating in canine agility. BMC veterinary research, 18(1): 39.
15. Zink, C., Carr, B. J., 2018. Conditioning and Retraining the Canine Athlete. Canine Sports Medicine and Rehabilitation, 227–264.
16. Wnuk-Gnich A., Blauth O., 2021. Terapie stosowane w rehabilitacji. Pies rasowy nr 10
Fot. 1. Start w Agility.
Fot. 2. Terapia manualna (Całodobowa Klinika Weterynaryjna „Puławska”).
Fot. 3. Terapia Tecar (Całodobowa Klinika Weterynaryjna „Puławska”).